Didactische werkvormen

Maar hoe begin je er dan aan? Alvorens hierop in te gaan is het belangrijk om te benadrukken dat er geen zaligmakende methode of didactische werkvorm bestaat om polarisatie tegen te gaan in de behandeling van gevoelige onderwerpen. Je vertrekt als leerkracht best wel van een concrete situatie en zoekt naar een methode die bij je past of waar je je het meest comfortabel bij voelt. Uiteindelijk is de beste methode om een klasgesprek aan te gaan en een open dialoog met je leerlingen te voeren.

Het thema naaktheid kan bijvoorbeeld aanleiding geven of open getrokken worden naar klasgesprekken over exhibitionisme/naturisme, feminisme (de positie van de vrouw), seksualiteit (verschillende manieren van beleven),... Het thema racisme spreekt voor zich. Verdere thema's kunnen later nog uitgebreid worden. Uiteraard zijn de voorbeelden niet exhaustief. Er kan naar hartelust weggelaten en toegevoegd worden, zolang je je zelf als leerkracht maar comfortabel genoeg voelt.

Mogelijk stappenplan

Bepaalde cultuuruitingen kunnen het onderwerp mee(r) kleur geven. Soms zegt een beeld meer dan duizend woorden. Soms is het handiger of gemakkelijker om een moeilijk onderwerp te introduceren aan de hand van een kunstwerk. Het zal als vanzelf bepaalde emoties of reacties opwekken. Je kan ervoor kiezen om te starten met de beelden om daarna een gesprek over een bepaald onderwerp te verdiepen of je kan eerst het thema aansnijden en met beelden het thema of gesprek meer diepgang geven. Volgende stappen kunnen hierbij gevolgd worden:

STAP 1

Ga op zoek naar beelden, schilderijen of andere cultuurdragers die verband houden met een controversieel thema. Een werk op zich kan de controverse uitlokken, maar het kan ook de context zijn die ervoor zorgt dat een onderwerp gevoelig kan liggen. Probeer hierbij ook het verhaal achter het kunstwerk of de kunstenaar te achterhalen.

STAP 2

Volgende stap is samen met de leerlingen stil te staan bij de beelden. Om zeker te zijn dat alle leerlingen ook individueel nadenken kan hierbij gebruik gemaakt worden van de 1-2-share techniek, zodat leerlingen uitgedaagd worden om een eigen mening te vormen of een standpunt in te nemen. Bij deze techniek noteren leerlingen eerst zelf hun bevindingen, bespreken dit vervolgens met hun buur en delen vervolgens hun bevindingen met de klasgroep. Het gaat hier eigenlijk nog louter om het waarnemen of observeren. Om dit te vereenvoudigen, kunnen de vragen onderaan deze pagina de leerlingen op weg helpen.

STAP 3

In een derde stap kan de inleving van de leerlingen gestimuleerd worden. Volgende technieken kunnen hierbij als inspiratie dienen:

Tekstballonnen: wat zouden de mensen/dieren... zeggen?
Hoe/waar zou je jezelf op de foto/in het schilderij plaatsen?
Welke associaties roepen de beelden op: geuren/geluiden/gedichten/teksten/muziek?
Kijk eens met een verschillende bril naar het kunstwerk: wat zou je opvallen als je oud/rijk/arm/man/vrouw/... zou zijn?
Kan je een titel/krantenkop bedenken?

STAP 4

Pas in de laatste stap komt echt het controversieel thema aan bod. De leerlingen hebben door voorgaande stappen te doorlopen de tijd genomen om na te denken en stil te staan bij hun eigen gevoelens en beleving. Ze hoorden ook de meningen en standpunten van anderen. Hierdoor zijn ze zich dus bewust van hun eigen referentiekader, hun eigen culturele identiteit en kunnen ze zich ook beter inleven in het referentiekader en de betekenisgeving van de andere. Geef in het gesprek aandacht aan de persoonlijke gevoelens van leerlingen. Gebruik eventueel de LSD-techniek: luisteren, samenvatten en doorvragen zonder zelf een oordeel te vormen. Door samen te vatten of te parafreseren controleer je of je de leerling goed hebt begrepen en laat je zien dat je ook effectief luistert. Door door te vragen laat je de leerling verder nadenken over zijn/haar argumentatie. Indien onjuistheden verkondigd worden, mag je zeker ingrijpen en deze weerleggen. Zorg ervoor dat er zoveel mogelijk meningen aan bod komen. Geef ruimte aan twijfel: niet alles heeft een pasklaar antwoord. Tips voor welke vragen je kan stellen vind je onderaan deze pagina.

STAP 5

Als allerlaatste stap kan je er nog voor opteren om de leerlingen zelf te laten creëren. Eender welke kunstzinnige werkvorm kan hierbij dienen: laat de leerlingen zelf een tekst schrijven of muziek/schilderij/beeldhouwwerk/foto... maken waarin ze op een niet dwingende manier over zichzelf en de wereld kunnen vertellen.

Vragen bij

STAP 2

Wat gebeurt er?
Waaraan zie je dat?
Wat gebeurt er nog meer?
Wat zie/hoor je?
Hoe ziet het eruit?
Welke vorm heeft het?
Welke functie heeft het?
Wat kan je zeggen over de compositie, het licht, de kleur, de ruimte?
Welk materiaal/techniek werd er gebruikt?
Wordt er gebruik gemaakt van nieuwe technologieën en media?
Worden materialen/technieken op een nieuwe manier verbonden?
Zoom-in techniek: zoom in op het kunstwerk en vervolgens terug uit: zie je andere dingen/perspectieven?

Vragen bij

STAP 5

Verhelderingsvragen: kan je uitleggen dat..., wat bedoel je met..., kan je een voorbeeld geven van...?
Vragen die argumenten uitlokken: waarom denk je dat, hoe weet je of..., wat zijn je redenen om..., heb je een bewijs voor...?
Vragen die alternatieve perspectieven uitlokken: is er een ander standpunt over..., wat als iemand anders zou beweren dat..., wat zou iemand die het niet met je eens is zeggen, wat is het verschil tussen die ideeën,...?
Vragen die implicaties/consequenties onderzoeken: wat volgt er uit wat je zegt, klopt dit met wat je eerder zei, wat zou de consequentie zijn, is daar een algemene regel voor, hoe zou je kunnen nagaan of dat waar is?
Vragen over de vragen/discussie: heb je daar een vraag over, hoe helpt datgene wat gezegd wordt ons, waar heeft dit gesprek ons gebracht, wie kan een samenvatting geven, zijn we dichter bij het/een antwoord gekomen?