De manier waarop een bepaalde cultuur omgaat met naaktheid, vormt vaak een goede afspiegeling van de morele waarden van die samenleving. Alvorens tot de controversiële kunst te komen, bekijken we eerst beknopt de geschiedenis van naakt in de kunst.
In de prehistorie werden naakte mensen gezien als een symbool voor vruchtbaarheid. Voorbeeld hiervan is de Venus van Willendorf. Het beeld is 11,1 cm groot en wordt gedateerd tussen 25.000 en 20.000 v.Chr. Er is zeer weinig bekend over de oorsprong, hoe het gemaakt is, of over de culturele betekenis. Wel valt op dat de vrouwelijke geslachtskenmerken expliciet zijn weergegeven. Net als de volle borsten, duidelijke venusheuvel, dikke buiken, stevige dijen en billen. Men vermoedt dan ook dat het hier om een hoogzwangere vrouw gaat. Sinds de vondst van dit beeldje zijn verscheidene andere venusbeeldjes uit de prehistorie ontdekt.
Ook in de Griekse beeldhouwkunst komt veel bloot voor: het symboliseert de schoonheid van het menselijk lichaam. Kleine kanttekening daarbij is wel dat vrouwen als imperfect werden beschouwd en dus gewoon bedekt werden afgebeeld. Bij de Grieken hadden de beeltenissen van naakte mannen overigens niets met seksualiteit te maken: dit kunnen we afleiden uit de relatief kleine geslachtsdelen die de afgebeelde personen toebedeeld kregen.
De opkomst van het christendom zorgde
voor een ommekeer. Artistiek naakt verdween naar de achtergrond, met uitzondering
van naakte vrouwen als symbool voor zondigheid. Hoewel ook zij toch meestal
geheel of gedeeltelijk bedekt werden. Denk bijvoorbeeld aan de voorstelling van
Adam en Eva. Volgens de Bijbel liepen ze naakt in het paradijs rond, maar in
hun visuele voorstelling kregen ze steevast een vijgenblad voor hun
geslachtsdelen.
Tijdens de Renaissance werd teruggegrepen naar het heroïsch naakt uit de klassieke oudheid. Kunstenaars moesten in hun werk echter wel steeds duidelijk maken dat het ging om de verbeelding van een klassiek mythisch figuur om dat naakt te rechtvaardigen. David (1501-1504) van Michelangelo Buonarotti is hier een mooi voorbeeld van. David is een beeltenis van een naakte jonge man naar het voorbeeld van een Griekse held, weliswaar met een Bijbelse naam.
Een andere manier om voor controverse te zorgen, is kunstwerken uit het museum halen. Alleen al door hun prominente plaats in het straatbeeld kan kunst voor controverse zorgen.
In 1538 schildert Titiaan het werk Venus van Urbino. De titel werd echter niet door Titiaan aan het werk gegeven. In plaats van een voorstelling van de godin van de liefde, schilderde de kunstenaar een naakte vrouw tijdens een intiem erotisch gebeuren. Het tafereel speelt zich af in een eigentijdse interieur in aanwezigheid van dienstmeiden. Het is...
Voorbeeld hiervan is de Chinese kunstenaar Ai Weiwei. Hij bekritiseert de mensenrechtensitutatie, economische uitbuiting en miliieuvervuiling in zijn land en maakt hiervoor intensief gebruik van een blog en Twitter. Hij werd door de Chinese autoriteiten beschuldigd van het maken van pornografisch materiaal. Weiwei regaeerde met de woorden: "Als ze...
Het is vooral sinds de 19de eeuw dat kunstenaars geregeld de controverse beginnen opzoeken. In 1863 maakt Edouard Manet een schilderij dat onmiddellijk schandaal schopt. Zo kon men lezen: "De menigte verdringt zich voor de pikante Olympia van Mr Manet alsof ze een lijk ziet.
De kunstenares Orlan maakte in 1989 een mannelijke tegenhanger van het werk van Courbet onder de naam L' Origine de la guerre. De Orlan-versie neemt getrouw het formaat, de kleur en de tonen van Courbet's werk over. Het laken wordt met precisie gereproduceerd en de foto bevat zelfs dezelfde lijst als het origineel. Ze verving het vrouwelijk lichaam...
In diezelfde tijdsgeest als Manet maakte Gustave Courbet zijn L'Origine du Monde. Op dat werk is het vrouwelijk geslachtsorgaan in al haar glorie te bewonderen. Het werk was allerminst pornografisch bedoeld. Daarvan is de titel het bewijs. Het gaat hier om de scheppende godin, die afgedaald is tot de aarde en getransformeerd naar een aards...
In 2014 zorgde de Luxemburgse kunstenares, Deborah De Robertis dan weer voor ophef. Gekleed in een korte gouden jurk, wandelde ze het Musée d'Orsay binnen, ging voor het werk van Courbet zitten, spreidde haar benen en toonde haar geslacht aan de verbouwereerde bezoekers en bewakers. Ze herdoopte haar performance act tot 'Mirroir de l'Origine'. Zelf...
